Badanie trzeźwości

badanie trzeźwości

Prawo, w szczególności prawo karne, wiąże określone skutki ze stanem nietrzeźwości. Także i w tym wypadku należy wziąć pod uwagę wskazania nauk kryminalistycznych - na gruncie których opracowano metody pomiaru stężenia alkoholu w organizmie.

Podobnie jak i w pozostałych przypadkach, stan trzeźwości np. kierowcy prowadzącego samochód, należy odpowiednio zmierzyć i udokumentować, a tylko rzetelnie przeprowadzony pomiar powinien być wzięty pod uwagę przez Sąd.


Prawna kwalifikacja użycia alkoholu

Stan związany ze spożyciem alkoholu nie jest neutralny w świetle polskiego prawa - zarówno w wypadku przestępstw jak i wykroczeń.

Przykładowo, działanie pod wpływem alkoholu stanowi ogólną okoliczność obciążającą w wypadku popełnienia wykroczenia

(art. 33 §4 pkt. 7 Kodeksu Wykroczeń). Surowiej karanym wykroczeniem jest też np. zakłócanie ciszy nocnej pod wpływem alkoholu (art. 51 §2 kodeksu wykroczeń).

Oczywiście, przepisy określają także odpowiedzialność za prowadzenie pojazdów (mechanicznych lub innych) pod wpływem alkoholu. Warto podkreślić, iż samo prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości stanowi przestępstwo, a biorąc pod uwagę okoliczności społeczne w Polsce - jego społeczna szkodliwość jest wysoka. Tym większe znaczenie ma więc wykonanie precyzyjnego pomiaru trzeźwości.

Z punktu widzenia przepisów karnych można mówić o jednym z dwóch stanów człowieka związanych z użyciem alkoholu. Zostały one zdefiniowane m.in. w art. 115 §16 Kodeksu Karnego. Są to:

  1. 1. Stan po spożyciu alkoholu - gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: stężenia od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu we krwi lub obecności w wydychanym powietrzu od 0,1mg do 0,25mg w 1dm3. Jeżeli stężenie jest niższe, można uznać daną osobę za trzeźwą.
  2. 2. Stan nietrzeźwości - gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: stężenia we krwi powyżej 0, 5‰ lub obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0, 25mg w dm3 (oczywiście, stężenie może być znacznie wyższe - nadal będzie to stan nietrzeźwości).

Prowadzenie jakiegokolwiek pojazdu mechanicznego (samochód, motocykl) w stanie nietrzeźwości stanowi przestępstwo. Prowadzenie pojazdu innego niż mechaniczny (np. roweru) stanowi natomiast wykroczenie. Jakikolwiek stan związany ze spożyciem alkoholu będzie zaś stanowił zwykle okoliczność zaostrzającą odpowiedzialność w razie spowodowania zagrożenia.

Nie sposób jest w praktyce "wyliczyć" ilości alkoholu dozwolonej do spożycia w kontekście późniejszej jazdy samochodem. Teoretycznie, stężenie alkoholu w organizmie zależy od jego dawki, masy ciała, czasu jaki upłynął od spożycia - ale także od diety w danym dniu, temperatury ciała oraz kilku indywidualnych zmiennych. Z tego powodu stanowczo należy zalecić szczególną ostrożność przy podejmowaniu decyzji o prowadzeniu pojazdu dłuższy czas po tym, gdy spożywało się alkohol.


Kiedy można zbadać stan trzeźwości?

Badanie stanu trzeźwości generalnie jest więc związane z zadaniami policji w zakresie czuwania nad bezpieczeństwem i porządkiem. Ogólnych podstaw prawnych do wykonywania badań trzeźwości przez policję dostarcza ustawa o wychowywaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, wg której badaniu takiemu można poddać:

  1. 1. Osobę, w stosunku do której zachodzi podejrzenie, że przestępstwo lub wykroczenie zostało popełnione po spożyciu alkoholu (art. 47 ust. 1).
  2. 2. Pracownika nie dopuszczonego do pracy z powodu uzasadnionego podejrzenia, że stawił się do pracy po spożyciu alkoholu albo spożywał alkohol w czasie pracy (art. 47 ust. 2)

Ponadto, ustawa Prawo o ruchu drogowym pozwala na przeprowadzenie badania trzeźwości w razie uczestnictwa danej osoby w wypadku drogowym, w którym jest zabity lub ranny, w razie podejrzenia uczestnictwa w takim wypadku, a także w razie uzasadnionego podejrzenia, że osoba ta mogła prowadzić pojazd w stanie co najmniej po spożyciu alkoholu


Pomiar stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu

Funkcjonariusze policji, jeżeli zajedzie taka konieczność, są uprawnieni do przeprowadzenia kontroli trzeźwości. W tym celu bardzo często przeprowadza się pomiar stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu - mierzy się ile miligramów alkoholu znajduje się w jednym litrze wydychanego powietrza.

Pomiar taki jest możliwy, gdyż alkohol znajdujący się w organizmie (docierając do różnych partii ciała dzięki układowi krwionośnemu), przechodząc przez płuca - paruje.

Na tej podstawie możliwe jest określenie, czy dana osoba znajduje się w stanie po spożyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości, czy też - jest trzeźwa.

Urządzenia pomiarowe

Pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu dokonuje się za pomocą tzw. analizatora wydechu - czyli tzw. alkomatu.
Istnieją różne rodzaje takich urządzeń. Różnią się nie tylko ceną, lecz także sposobem działania i co za tym idzie - precyzją pomiaru.

  1. 1. Urządzenia elektroniczne (półprzewodnikowe) - pod wpływem oparów alkoholu, wdmuchanych do urządzenia wraz z powietrzem, zmienia się stan przewodnictwa obwodu elektronicznego. Urządzenie pomiarowe mierząc tę zmianę (odczytywaną jako wzrost napięcia prądu) oblicza ilość wdmuchanego alkoholu. Urządzenia tego rodzaju są najmniej precyzyjne i nie mogą stanowić wiarygodnego narzędzia do celów postępowania karnego (Takie urządzenia są szczególnie wrażliwe na tzw. efekt pamięci, czyli zaleganie resztek substancji z poprzednich pomiarów w układach urządzenia, co drastycznie fałszuje wyniki kolejnych analiz)
  2. 2. Urządzenia elektrochemiczne - alkohol zawarty w powietrzu wdmuchanym do urządzenia jest utleniany chemicznie do kwasu octowego, a uwolnione w tym procesie elektrony wytwarzają prąd elektryczny. Zmiany napięcia w detektorze są proporcjonalne do ilości uwolnionych elektronów, a więc i do stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu. Ta metoda jest wysoce precyzyjna i mało zawodna. Wadą tych urządzeń jest generalnie brak zabezpieczeń przed wykrywaniem tzw. alkoholu zalegającego, czyli resztek alkoholu w jamie ustnej, co może czasowo zawyżać wynik.
  3. 3. Urządzenia spektrofotometryczne - określają stężenie oparów alkoholu w wydychanym powietrzu mierząc osłabienie promieniowania podczerwonego pod wpływem tych oparów w detektorze. Sensor emituje promieniowanie, którego ściśle określone częstotliwości są pochłaniane przez określone substancje. Czujnik jest skalibrowany tak, by wykrywać ilość promieniowania pochłoniętego przez etanol. Ta metoda analizy jest najbardziej swoista, precyzyjna i niezawodna. Działa w znacznym stopniu niezależnie od czynników zewnętrznych, które mogłyby fałszować wynik. Zazwyczaj są to jednak urządzenia stacjonarne, nie na wyposażeniu patroli policji.

Aby wskazania danego urządzenia miały wartość dowodową (mówi się wówczas o "alkomatach policyjnych" lub "dowodowych"), musi być ono odpowiednio skalibrowane i precyzyjne. Każde urządzenie pomiarowe podlega więc badaniu i procedurze legalizacji i kalibracji (konieczne jest jej powtarzanie co sześć miesięcy).
Obsługujący je funkcjonariusze (przeprowadzający pomiar) powinni także móc wykazać się certyfikatem poświadczającym ich przeszkolenie i uprawnienia w tym zakresie.

Błąd pomiarowy, który ma prawo wystąpić w takim urządzeniu, może wynosić co najwyżej 0,02 mg/dm3 dla stężeń poniżej 0,4 mg/dm3 (nie oznacza to jednak, że można powoływać się na błąd pomiarowy w jakiejkolwiek sytuacji).


Zasady przeprowadzania pomiaru

Podczas samego przeprowadzania pomiaru, aby był on wiarygodny, należy także przestrzegać określonych zasad. Procedura ta jest jednolita i nie różni się w zależności od rodzaju wykorzystanego urządzenia pomiarowego. Przykładowo warto wskazać zasady związane z czasem potrzebnym do przeprowadzenia wiarygodnego pomiaru.

Płyny i jedzenie (w tym także alkohol) zalegające w jamie ustnej mogą zaburzyć wynik pomiaru - dlatego powinien być on przeprowadzony po upływie co najmniej 15 minut od spożycia jakiegokolwiek pokarmu, a zwłaszcza alkoholu. Dotyczy to alkoholu spożytego w jakiejkolwiek formie - także odświeżaczy do ust, nadziewanych słodyczy itp. Dawka alkoholu znajdująca się np. w nadziewanym batonie nie spowoduje sama w sobie przekroczenia limitu alkoholu dozwolonego w organizmie kierowcy, jednak wydmuchana do alkomatu bezpośrednio po spożyciu może wpłynąć niekorzystnie na wynik pomiaru.

Pomiarów nie dokonuje się też przez 30 minut od wystąpienia wymiotów, ani przez 5 minut od palenia tytoniu przez badanego.

W razie konieczności wykonania powtórnego pomiaru (np. gdy pierwszy pomiar wykaże, że badany jest nietrzeźwy), należy przeprowadzić je po upływie 15 minut z wykorzystaniem innego urządzenia pomiarowego.

Warto podkreślić też, że zawsze dla uzyskania wiarygodnego wyniku pomiaru należy odczekać cały wskazany okres. Nie może on zostać skrócony ani zastąpione przez np. płukanie jamy ustnej wodą.

Zachowanie tych i innych zasad pozwala na uzyskanie rzeczywistego wyniku. Warto też pamiętać, iż na żądanie badanego może zostać przeprowadzone laboratoryjne badanie krwi. Szczególnie może to okazać się istotne w razie podwyższonej temperatury czy gorączki.

Podwyższona temperatura ciała powoduje, że alkohol szybciej paruje w płucach, a zatem jego stężenie jest wyższe w wydychanym powietrzu. Alkomaty są przecież skalibrowane dla stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu przy prawidłowej temperaturze ciała. Różnice w wyniku pomiaru sięgać mogą nawet kilkudziesięciu procent.