Dowody cyfrowe

- We współczesnym świecie coraz większego znaczenia w postępowaniach sądowych nabierają materiały pochodzące z urządzeń elektronicznych - komputerów osobistych, telefonów komórkowych, tabletów i innych. Może zaistnieć konieczność przedstawienia danych cyfrowych w charakterze dowodu rzeczowego.

Procedura karna nie posługuje się osobną kategorią "dowodów elektronicznych" - są to więc również dowody rzeczowe, ale ze względu na swoją formę, maja one cechy szczególne. Dowodem cyfrowym nazwiemy każdą informację, występującą pod postacią danych w formie cyfrowej, która ma znaczenie dla postępowania karnego.

Na podstawie art. 338a Kodeksu postępowania karnego, do danych cyfrowych mogących stanowić dowód stosuje się odpowiednio przepisy takie, jak do dowodów rzeczowych.

Do specyficznych cech danych w formie cyfrowej należy zaliczyć przede wszystkim:

• Łatwość dokonania zmiany danych (przypadkowo lub celowo); dane cyfrowe są łatwe do zmodyfikowania, niekiedy można tego dokonać w sposób niemożliwy do wykrycia. Wymagają więc szczególnej ostrożności przy ich zabezpieczaniu i analizie.
• Brak rzeczywistych różnic pomiędzy "kopią" a "oryginałem" danych; ponieważ dane cyfrowe zapisywane są za pomocą wartości binarnych (0 lub 1), to nie maja one indywidualnych cech identyfikacyjnych. Możliwe jest więc wykonanie wiernej i wiarygodnej kopii danych, która będzie identyczna z oryginałem.

Przykłady

Nie sposób wyczerpująco przedstawić, jakie dane mogą stanowić dowód. Przykładowo warto jednak wskazać kilka ich grup:

• pliki przechowywane świadomie rzez użytkownika; zdjęcia, filmy, dokumenty tekstowe, programy
• wiadomości e-mail, SMSy, wiadomości w komunikatorach internetowych
• dane o tym, jakie urządzenia (np. pamięci przenośne) były podłączone do komputera i o jakiej godzinie
• dane o tym, jakie pliki w jakim czasie były otwierane (i inne tzw. meta dane)
• historia wyszukiwań internetowych użytkownika
• dane usunięte z systemu przez użytkownika (których odzyskanie jest możliwe)

Wszystkie te dane, jak również wiele innych, mogą stanowić dowody w sprawie karnej. Oczywiście, tak jak w przypadku innych dowodów - muszą zostać prawidłowo zabezpieczone i zaprezentowane (praktycznie zawsze po ich zbadaniu przez biegłego).

Zabezpieczanie dowodów cyfrowych

Chcąc zabezpieczyć dane cyfrowe do ich wykorzystania w postępowaniu karnym, należy co do zasady wykonać ich wierną i uwierzytelnioną kopię. Obecne rozwiązania techniczne umożliwiają wykonanie tzw. kopii binarnej danych i jej uwierzytelnienie za pomocą tzw. sumy kontrolnej. Zabezpieczenia danych można dokonać na przykład w toku oględzin.

Ze względu na łatwość modyfikacji danych cyfrowych, pod żadnym pozorem nie wolno korzystać ze sprzętu, na którym się znajdują. Należy bowiem zadbać o niezmienność materiału cyfrowego od momentu rozpoczęcia jego zabezpieczania (jeżeli bowiem dojdzie do zmiany w treści danych po tym, jak w ich posiadanie wejdą organy ścigania, a zmiany tej nie będzie się dało uzasadnić prawidłowymi i koniecznymi czynnościami, to możliwe będzie podważenie takiego dowodu). Z tego powodu najbezpieczniejszym sposobem zabezpieczenia np. danych z dysku komputera jest wykonanie kopii binarnej całej jego zawartości, po wymontowaniu dysku z komputera i podłączeniu go do stacji roboczej z wykorzystaniem urządzenia blokującego zapis na tym dysku.

Czy jest konieczne zabezpieczanie sprzętu komputerowego?

Z technicznego punktu wiedzenia nie ma takiej potrzeby. Wykonanie uwiarygodnionej kopii binarnej danych gwarantuje, że dane znajdujące się na "kopii" będą w stu procentach odpowiadały zawartości oryginalnego nośnika. Nośnik danych (dysk twardy, pamięć przenośna, karty pamięci, płyty itp.) służy jedynie do przechowywania danych - a to one stanowią dowód. Z tej perspektywy, organy ścigania mają możliwość wykonania kopii dowodów "dla siebie" bez potrzeby fizycznego zabezpieczenia sprzętu użytkownika (co wiąże się z dużą uciążliwością dla niego). Praktyka postępowań karnych wskazuje jednak, że stosunkowo często zabezpieczany jest sprzęt w całości - organy ścigania są do tego uprawnione, pomimo, iż teoretycznie nie jest to konieczne.

Należy jednak podkreślić, ze zdarzają się sytuacje, kiedy zabezpieczenie samego sprzętu jest jednak uzasadnione. Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy istnieje podejrzenie przechowywania materiałów, których posiadanie jest zabronione, a także gdy istnieje np. podejrzenie, że sprzęt pochodzi z kradzieży.

Wartość dowodu cyfrowego

Wartość i moc dowodowa danych cyfrowych zależeć będzie od kilku elementów. Po pierwsze, istotna jest oczywiście treść danych - po bliższej analizie danych może okazać się, że po prostu nie zawierają one poszukiwanych informacji, lub że ich treść jest inna od oczekiwań.

Po drugie, dowód cyfrowy musi być wiarygodnie zabezpieczony - koniecznie możliwe musi być wykazanie, że dane prezentowane w sądzie stanowią takie same dane, jak te, które posiadał użytkownik (np. podejrzany). Wiarygodność dowodu zapewnia się przez prawidłowe wykonanie kopii binarnej i jej uwierzytelnienie za pomocą sumy kontrolnej.

Po trzecie, dowód cyfrowy musi być autentyczny - jego źródło pochodzenia musi być bezsporne. Odpowiednia dokumentacja w treści protokołów może umożliwić wykazanie, iż prezentowane w sądzie dane są w istocie tymi samymi, które zabezpieczono.

Analizowanie materiału przez biegłych i jego prezentacja

Dowody cyfrowe co do zasady wymagać będą sporządzenia opinii przez biegłego informatyka. Biegły musi zachować wszelkie zasady prawidłowego obchodzenia się z takim materiałem. Wszelkie analizy powinien przeprowadzać na osobnej kopii danych (tak, by nie zmodyfikować danych wzorcowych). Każdorazowo kopię należy uwierzytelniać poprzez sumę kontrolną. Biegły powinien oczywiście prowadzić ścisłą dokumentację swoich czynności, wraz z wskazaniem wykorzystanych do tego programów komputerowych itp.

Prezentując swoją opinię powinien to zaś uczynić w sposób zrozumiały. Powinien unikać nadmiaru sformułowań technicznych, hermetycznego języka. Jego rolą jest przecież przedstawienie informacji, które odnalazł w przekazanych mu danych cyfrowych w taki sposób, aby możliwa była świadoma ocena tego dowodu przez Sąd.

Przestępstwa komputerowe

Dowody cyfrowe występują zwłaszcza w zdarzeniach, które można nazwać "przestępstwami komputerowymi". Istnieje wiele przestępstw, które można popełnić wyłącznie z użyciem komputera lub innego sprzętu elektronicznego. Wówczas zawsze konieczne będzie przedstawienie dowodów cyfrowych (np. w razie włamania do systemu informatycznego, uszkodzenia danych itp.).

Istnieje też grupa przestępstw, których intuicyjnie nie można nazwać "komputerowymi", a jednak z punktu widzenia procesu karnego i kryminalistyki mogą one zawierać taki element. Na przykład gdy sprawa dotyczy wynoszenia dokumentów z miejsca pracy - może okazać się konieczna analiza danych w komputerze służbowym i prywatnym u podejrzanego